Analyse van een plein
Voor bezoekers en bewoners van Antwerpen is de Groenplaats één van huiskamers van de stad. Aan de voet van de kathedraal en met als blikvanger het standbeeld van Peter Paul Rubens heeft het de sfeer van een statig rustpunt midden in een winkel- en uitgaansgebied. Bepalend zijn behalve de terrassen de grote negentiende eeuwse gebouwen van het Hilton Hotel en de Grande Bazar, het winkelcentrum.
De Groenplaats is ook een complex en druk verkeersknooppunt. Autoverkeer komt af op de ondergrondse parkeergarage, bus- en tramlijnen hebben er belangrijke haltes, er is een taxi-standplaats en een uitgifte-punt van leenfietsen. Bovendien is er een station van de premetro-lijn onder het plein.
De bestaande situatie is verre van optimaal. De parkeergarage is verouderd, de positie van de in- en uitgangen van de ondergrondse functies ten opzichte van het plein zijn ongunstig. Her en der staan kiosken en andere bouwsels, die een rommelige sfeer opleveren en de ruimte breken.
De stad heeft in de zomer te kampen met hitte-stress, maar ruimte voor bomen van enige hoogte is er nu niet in de ondergrond en ook de waterhuishouding die aan koeling zou kunnen bijdragen, door bijvoorbeeld fonteinen of een waterplein, is nu niet op orde.
Om van de Groenplaats een werkelijk ruim, groen en statig plein te maken dienen dus de parkeergarage en het pre-metrostation, de verbindingen met de bovengrond en de Bazar ingrijpend te worden vernieuwd. Met die ondergrondse verbouwing ontstaat er op het plein ruimte voor een carré aan bomen, een centraal ondergronds verbindingsplein en een monumentale toegang tot het plein. Het stadsbestuur ziet De Groenplaats als belangrijke schakel van de Via Sinjoor, een flaneer- en winkelgebied waar voetgangers en de fiets de toon zetten.
De herschikking ondergronds
Het architectenbureau ZJA leverde een ontwerp voor de herschikking en renovatie van de Groenplaats. Uitgangspunt was het verenigen, logisch verbinden en overzichtelijk maken van de ondergrondse wereld. Centraal daarin is een brede en luie trappartij die toegang geeft tot een centraal ondergronds plein vanwaar de omringende functies toegankelijk zijn. Deze trap geeft bij opgang naar het plein een royaal zicht op het Rubensstandbeeld en de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal. Geborsteld staal, houten lamellen aan het plafond, zacht indirect licht en veel glazen elementen scheppen een veilige, prettige en overzichtelijke ruimte. Toegang tot de parkeergarage, de fietsenstalling, het station van de premetro en de Bazar zijn onmiddellijk vindbaar en transparant.
Het premetro station krijgt ook een bredere, zoveel mogelijk opengewerkte indeling. De roltrappen naar de perrons worden verplaatst en krijgen bredere openingen met transparante wanden. Vloeiende looplijnen, afgeronde hoeken en randen verzachten het beeld. Een verfijnd verlichtingsplan ondersteunt de notie dat een prettige en veilige beleving van de ruimte berust op overzicht en gezien worden.
De parkeergarage van twee verdiepingen is in het ontwerp van ZJA naar het westen uitgebreid. Om een verouderde wand te vervangen maar ook om capaciteit te vergroten en deels te verplaatsen, zodat dat voor het Hilton Hotel meer ruimte in de ondergrond ontstaat om een volwaardig carré van bomen op het plein te plaatsen. De inrit wordt verbreed en het gebruik van de beschikbare ruimte geoptimaliseerd, zodat het verkeer beter kan circuleren.
Op het eerste ondergrondse niveau is de fietsenstalling te vinden, dicht bij de transparante in- en uitgang en de bovengrondse functies, zodat daglicht mede de sfeer bepaalt. Er is ruimte voor bakfietsen, er zijn oplaadpunten voor elektrische fietsen en er is een reparatiepunt gepland.
Om de hoek van de Groenplaats krijgt het premetrostation een extra toegang, op de Schoenmarkt. Vanwege de beperkte ruimte zijn aan de zuidkant trap en roltrap achter elkaar ontworpen dat ze in elkaars verlengde liggen. Aan de noordkant staat de toegang met de roltrap op straat en is het trappenhuis in de bebouwing geplaatst. De opbouw is uitgevoerd in zo licht mogelijk staal profiel en glas. Onder de grond ligt de nadruk op vloeiende lijnen, maximale vrije hoogte en maximaal zicht.
Materiaal en sfeer
In de hele ondergrondse wereld is in het ontwerp van ZJA veel aandacht besteed aan het materiaalgebruik, omdat dat zo sterk de sfeer bepaalt. Goed gekozen materiaal ondersteunt de sfeer die wordt opgeroepen door de hoge en lichte ruimtes, zonder donkere hoeken of nissen. Houten banken, natuursteen, houten lamellen aan de plafonds en transparante of doorschijnende wanden moeten een vriendelijke en veilige beleving oproepen.
Het karakter van het ontwerp toont zich het meest uitgesproken in het verbindingsplein, dat een ruime ovaal als opening naar het plein heeft en een uitnodigende en transparante opzet heeft. De nieuwe indeling van de Groenplaats is ruim en open, met vloeiende looplijnen onder de bomen aan weerszijden van het standbeeld van Rubens. Dat is de wereld waar de beleving op aansluit van iemand die vanaf het ondergrondse verbindingsplein naar Rubens klimt, geleidelijk het ruisen van bomen hoort en de hemel gevuld ziet met het majestueuze grijs van de kathedraal.
Architect: ZJA
In samenwerking met: Sweco Belgium
Jaar: Het ontwerp is gemaakt naar aanleiding van een overheidsopdracht in 2020 die niet aan ons werd toegekend.
Project: #1218
