Hortus Botanicus, Amsterdam

De oude Hortus gered

De in 1993 geopende kas voor de Amsterdamse Hortus Botanicus is een van de vroegste grote projecten waarvoor architectenbureau ZJA het ontwerp leverde. De eerbiedwaardige universiteits-hortus die al sinds 1682 bestond werd in 1986 grotendeels wegbezuinigd en de meeste kassen werden gesloopt. De Vereniging Vrienden van de Hortus zorgde ervoor dat een deel van de plantencollectie kon worden ondergebracht in een nieuwe kas.

Voor het ontwerp van de nieuwe kas werkte ZJA met onderdelen die ook in de productiekassen in het Westland werden gebruikt, maar de toegepaste constructieve principes zijn radicaal anders. De vier tot elf meter hoge kas, ingedeeld in drie klimaatzones (tropisch, subtropisch en woestijn) en met een oppervlakte van 1500 meter, wordt overeind gehouden door een uitwendig skelet van stalen elementen. De kolommen werken als zogenaamde drukstaven, de dunnere staven brengen de constructie onder voorspanning. Dit ‘tensegrity’ principe maakt een ontwerp mogelijk dat licht is, veel vormen kan aannemen en maximaal daglicht toelaat. Ook de wanden tussen de klimaatzones zijn van glas. Zo ontstond een indrukwekkende vrije ruimte waar van alle kanten licht binnen kan vallen.     

Slim en uitnodigend

Het enorme oppervlak dat wordt gecreëerd is te danken aan een slimme, hedendaagse constructie die toch wonderwel past op die oude plek. De kas van de Hortus ligt aan het water in het oude deel van Amsterdam, tussen Jonas Daniël Meyerplein en Plantage Middenlaan. Eromheen staan historische panden met hun eigen vormen en maatvoering. Ze stammen uit de zeventiende tot laat negentiende eeuw. De gebogen lijnen, de kleuren van de gebruikte stenen, hun hoogte en de relatie tot de straat, dat alles geeft de sfeer aan, waar de kas van de Hortus moet passen. Het water van de rivier en de gracht geeft aan die locatie ruimtelijkheid en de reflectie van licht.

Het ontwerp van de kas houdt wat ligging en silhouet betreft rekening met die locatie en de historische omgeving. De vorm van de kas volgt met zijn wisselende hoogte als een gevelpartij de kade en schermt een binnentuin af, net zoals de huizen aan de overkant. De vorm van het dak speelt met het beeld van daken van de huizen, in het ritme en in de hoeken. Naar de tuin toe is de kas lager, om er zon toe te laten en een intieme verblijfsruimte te scheppen.

Een bijzonder element is de loopbrug met een glazen vloer die hoog in de kas de bezoekers een vogelperspectief biedt. Het is een onderdeel van het ontwerp van ZJA dat nog eens de gedachte erachter versterkt: met minimale en slim ingezette middelen een ruimte scheppen die prettig, leerzaam en uitnodigend is om elkaar te ontmoeten. De loopbrug geeft extra mogelijkheden die bijzondere ruimte en de nabijheid van de enorme hoeveelheid exotische planten te verkennen en beleven.

Architect: ZJA
Opdrachtgever: Stichting Interimbeheer Hortus Botanicus Amsterdam
Ingenieursbureau: ABT Velp
Ontwerp: 1990-1992
Opening: 1993

Project: #25