Een 18e eeuws wrak
Onbestuurbaar was het meer dan veertig meter lange VOC schip geworden, op die stormachtige nacht in januari 1749 in het Kanaal ter hoogte van het Zuid-engelse plaatsje Hastings. Als laatste redmiddel zocht de kapitein beschutting bij de kust en en zette hij de Amsterdam op het strand. Alle 330 zeelui, timmerlieden, soldaten, officieren en passagiers bereikten ongedeerd de wal, maar het schip zakte in de maanden erna zeven meter diep weg in het zand. Een flinke strop destijds, het verlies van dit nog nieuwe schip en zijn lading. Maar vandaag de dag een unieke archeologische buitenkans, zo ontstellend veel als er in deze tijdscapsule goed bewaard is gebleven. Onderwater archeologisch onderzoek bij Hastings is lastig omdat het wrak in de branding van het strand ligt. De natuurlijke omstandigheden en vele stormen zorgen ook voor erosie aan het wrak. Al meer dan veertig jaar wordt er gezocht naar oplossingen om de Amsterdam volledig te onderzoeken en te behouden.
Een schatkamer
Wat maakt het de moeite waard archeologisch onderzoek te doen naar dit 18e-eeuwse wrak? Het antwoord is eenvoudig: De Amsterdam is het best bewaarde VOC schip. Wie geduldig de inhoud van de Amsterdam onderzoekt zal verbanden aantreffen met honderden adressen in de stad Amsterdam en spullen die iets vertellen over het Amsterdam van de 18de eeuw. In de fysieke, culturele, economische en sociale betekenis van het woord is dit schip met zijn lading een knooppunt in een wereldomspannend netwerk. De Amsterdam is een schatkamer die je leert zien hoe geldstromen, informatie en techniek, culturen, machtspolitiek en geweld, handel en mondialisering, innovatie en uitbuiting hier bij elkaar komen. En dat zijn allemaal thema’s die ons vandaag de dag bezig houden. Informatiever en belangwekkender erfgoed bestaat niet.
Het schip thuisbrengen en onderzoeken
In opdracht van de Stichting VOC Schip Amsterdam en onder leiding van stadsarcheolooog Jerzy Gawronski van de gemeente Amsterdam, hebben Deloitte, Mammoet, VEKA Shipyards en architectenbureau ZJA een plan gemaakt dat niet alleen voorziet in een nog nooit vertoonde manier het VOC-wrak te ontsluiten, maar ook om het in Amsterdam, in een glazen dok, onder water, te onderzoeken, terwijl het publiek het schip, het onderzoek en de resultaten ervan van dichtbij en soms zelfs hands-on kan beleven. Een speciaal ontworpen bergingsdok zal het wrak in zijn geheel, met water en al lichten en naar Amsterdam varen. Daar zal het aanmeren op een gunstige locatie, waarna een overkapping wordt aangebracht, zodat het dok als onderzoeksgebouw en als bezoekersruimte kan worden gebruikt. In de komende periode zal in samenwerking met de gemeente Amsterdam nader worden bekeken hoe aan dit project invulling kan worden gegeven. Het idee is dat wie naar dit gebouw toegaat een theater zal betreden, waar het voortgaande archeologische onderzoek te zien is en het publiek de ontdekkingen door duikers in het wrak letterlijk kan meemaken. Er zullen evenementen plaatsvinden die de resultaten en vondsten tonen en inzichtelijk maken. In een combinatie van techniek en cultureel erfgoed zal de Amsterdam een nieuwe geschiedenis presenteren over Amsterdam en het koloniale verleden van Nederland. Er zal een actieve uitwisseling zijn met het museum in Hastings, zodat de verbinding met de vindplaats levend blijft. Geschiedenis, onderzoek en heden komen op een dynamische en aanschouwelijke manier bij elkaar, aan het IJ, waar het allemaal begon.
Klant: Stichting VOC Schip Amsterdam, onder leiding van stadsarcheolooog Jerzy Gawronski van de gemeente Amsterdam
Partners: Deloitte, Mammoet, VEKA Shipyards en architectenbureau ZJA
Jaar: 2017 – Lopend
Project: #1043
