Geen gebouw, maar een plek
Op een kunstmatig eiland voor de kust van het Japanse Osaka vindt in de zomer van 2025 een wereldtentoonstelling plaats. In opdracht van SPI en in samenwerking met OKRA landschapsarchitecten en DAY (interieur en tentoonstellingsontwerp) maakte architectenbureau ZJA een ontwerp voor het Nederlands paviljoen.
Omdat duurzaamheid, herstel van de natuur en gezond leven de overkoepelende thema’s van de tentoonstelling zijn zocht ZJA het uitgangspunt voor het ontwerp in de keus voor een zo circulair mogelijk ontwerp, oftewel met gebruikmaking van zo min mogelijk aangevoerd bouwmateriaal. Hieruit volgde logisch dat het misschien nog beter was geen gebouw, maar een bijzondere plek te ontwerpen, waar bezoekers de Nederlandse kijk op de thema’s van de tentoonstelling kunnen beleven. En het minimaal gebouwde dat er dan toch moest komen lokaal te winnen; de aanwezige aarde in te zetten voor muren van ‘gestampte aarde’.
De ligging op het terrein is bijzonder: op de hoek van een reeks paviljoens en een plein en vlak bij een opgang naar de grote houten omloop die van zeventien meter hoogte een overzicht geeft over het expositieterrein. Voor het opwekken van een landschappelijk en open effect een uitgelezen locatie.
Beekdal-landschap en een wolk
Het Nederlandse cultuurlandschap in de brede rivierendelta leek het sterkste beeld te zijn om het ontwerp voor de plek in Osaka op te baseren. De lage horizon, het waterrijke landschap dat de hemel weerspiegelt, de altijd aanwezige wolken, de vlakke of zacht glooiende open ruimtes, omzoomd door berken en wilgen, doorsneden door beken en sloten, dat is de perfecte setting om de Nederlandse kijk op natuurherstel, waterbeheer en gezond leven te presenteren.
Als blikvanger torent een van spinnaker-nylon gemaakte wolk twaalf meter boven alles uit. Het met lucht gevulde textiel kan meebewegen op de wind. De wolk maakt van de locatie een plek, door de drie schuin geplaatste glazen cilinders waar hij op steunt, en door de schaduw die hij werpt over het samenstel van mini-bos, weide en oeverlandschap aan een kunstmatige beek. Een hellingbaan met een slingerend parcours leidt de bezoekers door dit gestileerde beekdal-landschap langs zogenaamde belevingsmomenten, met projecties en audio-werken. Het regenwater dat werd opgevangen in een onderaards reservoir wordt opgepompt en stroomt door de beek, via een kleine waterval en uit de hoogte, langs de glazen cilinders naar beneden.
De bezoekers zien, voelen, ruiken en beleven een verkleinde en gestileerde versie van een Nederlands landschap. De presentaties roept de overeenkomsten op tussen de Nederlandse omgang met water, landschap, natuur en de Japanse noties van de diepe betekenis van natuurkrachten, en het regeneratieve potentieel van bos en water voor de mens.
Het souterrain
De ondersteunende functies bevinden zich in een onderaardse ruimte onder het beekdallandschap. Met een circulaire logica en een verwijzing naar oud-Nederlandse terp-bouw, is geen beton gebruikt. De ruimte is geconstrueerd met behulp van gestabiliseerde aangestampte aarde. Behalve voor de wanden en de vloeren is de uitgegraven aarde gebruikt voor het inrichten van de bostuin en het beeklandschap op het dak van het souterrain. Hier zijn toiletten, technische ruimtes, een winkel en een grote ruimte ingericht die als vergaderzaal, winkel, of horecadienst kan doen. Een aparte hellingbaan geeft toegang tot het souterrain zodat bezoekersstromen makkelijk te scheiden zijn.
De glazen cilinders zorgen voor veel daglicht in het souterrain. Het dansende licht dat door het water van de stromende beek en een glazen plafond naar binnen valt legt een levendig verband met de bovenwereld. In combinatie met de wanden van gestampte aarde ontstaat een bijzondere atmosfeer.
Een inspirerende biotoop
Dit ontwerp van ZJA, OKRA en DAY voor het Nederlandse paviljoen is niet zomaar een verwijzing naar het Nederlands landschap. In ontwerpkeuzes, de audiovisuele presentaties en in de inrichting van het landschap worden verbanden gelegd met denkbeelden en praktijken die Japan en Nederland geen hebben als het gaat om het zoeken naar duurzame, op herstel en gezondheid gerichte omgang met de natuur en het landschap.
Zo zijn de ideeën die de Japanse botanist Akira Miyawaki in de jaren tachtig ontwikkelde over het herstel van natuurlijke bossen en het ontwikkelen van voedselbossen terug te vinden in dit paviljoen. In de mini-biotoop is een bosgedeelte met wilgen en berken, een weide-gedeelte met inheemse bodembedekkers en Japans gras, kornoelje en magnolia’s. In het deel langs de beek staan irissen en kalmoes, die zowel in Japan thuishoren als aan Nederland doen denken.
Dit ontwerp maakt een groot gebaar, door de aandacht weg te leiden van bouwvolumes en vormgeving, en met een speelse blikvanger een open plek in te richten voor inspiratie en verwondering over het Nederlands landschap. Wie zich mee laat nemen raakt betrokken bij de onderliggende waarden die in het geding zijn bij het ontwerpen van een circulaire, gezonde leefomgeving waarin mens en natuur in harmonie leven.
Opdrachtgever: SPI
Architect: ZJA
Interieur en tentoonstellingsontwerp: DAY
Landschapsarchitect: OKRA Landschapsarchitecten
Storytelling: Bigfeatures
Jaar: Niet gewonnen prijsvraag 2023
